Τοιχογραφία από την Παναγία την Πρωτόθρονη στο Χαλκί, στην οποία αναγνωρίζονται αποσπασματικά πέντε στρώματα
Ούτε δέκα, ούτε είκοσι, ούτε τριάντα. Περισσότεροι από εκατό τοιχογραφημένοι και ιδιαίτεροι βυζαντινοί ναοί μοιάζει να ξεφυτρώνουν μέσα απ’ τη γη της Νάξου. Αναπαύονται στους κάμπους και τις ακτές, κρέμονται απ' τις πλαγιές των βουνών, κρύβονται πίσω από τα σπίτια των χωριών, τις ελιές και την πλούσια βλάστηση των ρεμάτων, φυλάσσοντας, σε κάθε περίπτωση, σπουδαία μυστικά.
Ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε στην Ελλάδα παρόμοια αδιάκοπη ζωγραφική δραστηριότητα σε ναούς σαν αυτήν της Νάξου. Το μοναδικό αυτό συνεχές που ξεκινά από την παλαιοχριστιανική περίοδο (εδώ 6ος – 7ος αιώνας) και διαρκεί έως τον 13ο αιώνα, κάνει τους αρχαιολόγους να μιλούν για «το φαινόμενο Νάξος» και για «πινακοθήκη βυζαντινής αγιογραφίας».
Ο ναός των Αγίων Αποστόλων στο Μετόχι
Δεν είναι το μόνο που τους κάνει να ξεχωρίζουν: αντίστοιχη πυκνότητα μνημείων παρατηρείται ξανά μόνο στη Μάνη, ενώ ο ανεικονικός διάκοσμος, τα συμβολικά σχέδια δηλαδή, που ζωγραφίστηκαν κατά την εικονομαχική περιόδο (8ος – 9ος) επιβεβαιώνει το γεγονός.
Οταν οι άλλοι ναοί της Ελλάδας σιωπούσαν, η Νάξος (μαζί με την Κρήτη και τη Μάνη) «φλυαρούσε», πράξη που συνεχίστηκε με ζέση και με την ενετική κυριαρχία, κι όταν στους μεταβυζαντινούς χρόνους (15ος-19ος) οι χρωστήρες έπαιρναν, αλλού, φωτιά, εδώ γίνονταν χοντρά πινέλα που βυθίζονταν στον ασβέστη παρασιωπώντας θησαυρούς ανείπωτους-άγνωστο γιατί.
Πάνω από μισή χιλιετία Φράγκοι και Οθωμανοί εξουσίαζαν το νησί όχι όμως και τη θρησκευτική συνείδηση των Αξιωτών. Κάθε άλλο. Η ορθόδοξη πίστη μοιάζει να έγινε αυτοσκοπός και να περιφρουρήθηκε καλύτερα απ’ ό,τι έπρεπε, περισσότερο απ’ όσο χρειαζόταν…
Ολομάρμαρα σκαλιστά τέμπλα κι άλλα καμωμένα από μερικά δοκάρια οικοδομής, ολόσωμοι επιβλητικοί άγιοι κι άλλοτε πουλιά κι εικονομαχικοί σταυροί, σύνθρονα, επισκοπικοί θρόνοι, ασημένιες περίτεχνες καντήλες κι αλλού ένας τενεκές από λάδι παραγεμισμένος με άμμο, μια εικονίτσα κομμένη απ’ το εορτολόγιο, μια αφιέρωση στον Αγιο γραμμένη με ανεξίτηλο μαρκαδόρο.
Είναι οι μεγαλειώδεις εκλάμψεις της ανθρώπινης δημιουργίας κι οι ταπεινές εκδηλώσεις της ανθρώπινης ανάγκης που προκαλούν συγκίνηση. Τα κομμάτια του παζλ που άρχισαν να συνταιριάζουν μεταξύ τους μόλις τη δεκαετία του ’60, να καλύπτουν το χρονικό κενό των γραπτών μαρτυριών, να κάνουν τους ειδικούς να σαστίζουν, να εμπλουτίζουν και να αμφισβητούν διαρκώς τα ίδια τους τα συμπεράσματα…
Πινακοθήκη βυζαντινής αγιογραφίας
Παλαιοχριστιανικές βασιλικές, σταυροειδείς εγγεγραμμένοι, ελεύθεροι σταυροί, μονόκλιτες βασιλικές και διάφορες μορφές και παραλλαγές αυτών, ανακατασκευασμένες ξανά και ξανά, εμφανίζονται και στα πιο απρόσμενα σημεία του νησιού.
Ο Αγιος Γεώργιος ο Διασορίτης με την αρχιτεκτονική αλλά και με τις τοιχογραφίες εξαιρετικής τέχνης. Στον νάρθηκα υπάρχουν δύο αρκοσόλια
Η εντυπωσιακή συσπείρωση όμως στο κέντρο του, στο Σαγκρί και στον κάμπο της Τραγαίας, μαγνητίζει το ενδιαφέρον. Είναι γύρω από το Χαλκί, που ίσως υπήρξε το βυζαντινό διοικητικό κέντρο της Νάξου.
Τι να πρωτοδείς; Αδύνατον να προσπεράσεις την Παναγιά τη Δροσιανή πλάι στο χωριό Μονή, τον πιο ιδιαίτερο και παλαιότερο ναό του νησιού με τα αλλεπάλληλα στρώματα τοιχογραφιών. Είναι εκείνο του 7ου αιώνα που αποτελεί, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, το πιο πλήρες σωζόμενο πρόγραμμα της περιόδου με ιδιοτυπίες στην εικονογράφηση που δεν εντοπίζονται πουθενά αλλού.
Η Παναγία η Πρωτόθρονη στο Χαλκί αναφέρεται ως επισκοπικός ναός του νησιού κατά τους βυζαντινούς χρόνους
Πώς να αγνοήσεις την Παναγία την Πρωτόθρονη στο Χαλκί, τη μεγαλύτερη βυζαντινή εκκλησία της Νάξου που λειτουργείται αδιάλειπτα από το 1052, ειδικά όταν την ξενάγηση αναλαμβάνει ο παπα-Βασίλης, ο ιερέας που όλοι οι πιστοί (και οι ναοί!) θα ‘θελαν να ‘χουν.
Αδύνατον να μην αναζητήσεις την Αγία Κυριακή της Απειράνθου με τον εντυπωσιακότερο ανεικονικό διάκοσμο, κι ας απαιτεί μια ώρα περπάτημα, ή τον Αγιο Γεώργιο τον Διασορίτη έξω από το Χαλκί, με τις εξαίρετης τέχνης τοιχογραφίες που θεωρούνται από τα σημαντικότερα σύνολα τοιχογραφίας του 11ου αιώνα στο Αιγαίο.
Τους Αγίους Αποστόλους στο Μετόχι με τον μοναδικό διώροφο νάρθηκα. Τα εντυπωσιακά καστρομονάστηρα σαν εκείνο της Υψηλής έξω από τη Γαλήνη και του Φωτοδότη κοντά στο Δανακό. Τον Αγιο Αρτέμιο έξω απ’ το Σαγκρί, κατάγραφο από γεωμετρικά σχέδια και φυτικά μοτίβα της εικονομαχικής περιόδου. Η μήπως τα ξεχασμένα στις ερημιές του νησιού βυζαντινά ξωκλήσια σαν την Παναγιά Αρχάτου και την Παναγιά «τσης Γυαλούς» στην Αγιασσό, θαρρείς πως θα σε αφήσουν αδιάφορο;
Αμέτρητα είναι κι όλα ιδιαίτερα. Αλλοτε με τις πόρτες ανοιχτές κι άλλοτε να σε προκαλούν να αναζητάς το κλειδί του μυστηρίου στα διπλανά χωριά. Μα που, όπως και να έχει, εντυπωσιάζουν εξωτερικά. Μοναδικά συμπλέγματα με τη λιθόκτιστη τοιχοποιία τους να συμπληρώνει θαρρείς το τοπίο, με τρούλους και θόλους πανέμορφους. Σκεπασμένους από βυζαντινά κεραμίδια, πιο συχνά σχιστόλιθους, άλλοτε γυμνούς. Πώς το ‘λεγε ο Ελύτης; …στο σχήμα του ουρανού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου